Obiektywne metody oceny sportowców po urazach przed powrotem do pełnej aktywności sportowej.
Sportowiec, który wyraża zgodę na przeprowadzenie testów musi spełniać pewne kryteria. Są nimi:
- brak bólu
- pełny zakres ruchu w stawach
- przejście okresu podbudowy siłowej
- brak powikłań pourazowych
Wyróżniamy kilka obiektywnych metod oceny sportowców, takich jak: test izokinetyczny, hop testy, ocena stabilności posturalnej, pomiary mocy, pomiary siły oraz obciążenie treningiem specjalistycznym.
Szczególną uwagę przywiązujemy do trzech pierwszych testów, dlatego postanowiliśmy krótko opisać ich znaczenie i przebieg.
1. Testy izokinetyczne:
• Pomiary izokinetyczne, służą najczęściej do oceny mocy, siły oraz wytrzymałości mięśni kończyn dolnych i górnych.
• Wartości opisujące powyższe zdolności mięśni zapisywane są na podstawie generowanego momentu obrotowego przy stałej prędkości kątowej podczas ruchu testowego, zwykle w otwartym łańcuchu kinetycznym. Wykorzystanie otwartego łańcucha kinematycznego w trakcie badania ma na celu odwzorowanie warunków i odtworzenie specyfiki ruchów, najczęściej wykonywanych przez sportowców w trakcie uprawiania danej dyscypliny (rzucanie, kopanie).
• Dzięki wyizolowanej pracy wybranych mięśni, istnieje możliwość zapisu jednostronnych stosunków siły, obustronnych porównań lub względnych stosunków zmęczenia w obrębie dużych grup mięśniowych specyficznych dla dyscypliny – tj. m.in. mm. czworogłowych ud/mm. kulszowo-goleniowych dla kończyn dolnych oraz mm. stożka rotatorów w przypadku kończyn górnych.
• Badanie wykonywane jest przy pomocy fotela izokinetycznego oraz oprogramowania umożliwiającego modyfikowanie ustawień odpowiednich dla pożądanych pomiarów.
• Do testu zawsze przystępuje się po wcześniejszej rozgrzewce.
• Testowanie odbywa się najczęściej w pozycji siedzącej lub półsiedzącej.
• Badany zabezpieczony jest odpowiednimi pasami, które mają za zadanie w jak największym stopniu wyizolować pracę testowanego mięśnia.
• Oś dynamometru zawsze odpowiada osi obrotu w badanym stawie.
• Pozycja badanego oraz ustawienie fotela powinno umożliwiać komfortowy i niezaburzony pełny zakres ruchu w badanym stawie.
• Pomiar zawsze rozpoczyna się od kończyny niezajętej.
• Oprogramowania urządzeń wykorzystywanych do pomiarów izokinetycznych wyposażone są w rozmaite protokoły oceny poszczególnych mięśni i stawów, a także umożliwiają stworzenie własnych, opartych o interesujące nas prędkości.
• Na podstawie zapisów zmierzonych momentów obrotowych obliczana jest procentowa wielkość deficytu mięśniowego po stronie zajętej.
2. Hop testy:
Hop testy to jedna z najpopularniejszych i najczęściej opisywanych w literaturze forma oceny sportowca po urazie w obrębie kończyn dolnych. Wszystkie opisane poniżej testy poprzedzone są rozgrzewką. Przed przystąpieniem do hop testów należy dodatkowo przejść przez pierwszy etap plyometrii.
- Vertical hop, przeprowadzany jest przy użyciu platformy smartspeed. Polega na wykonaniu przez badanego jak najwyższego wyskoku jednonóż w górę. Badany ma trzy próby, z czego najlepsza jest brana pod uwagę.
W celu przeprowadzenia One-leg hop tests, opisanych poniżej, wymagane jest wyznaczenie środkowej linii o dł. 15m w kolorze czarnym, o grubości 15cm, oraz prostopadłej do niej, pomarańczowej linii wyznaczającej start.
• Single one-leg hop test, czyli jak najdalszy skok jednonóż w przód (wybicie i lądowanie na tej samej kończynie). Jako pierwsza oceniana jest kończyna zdrowa. Badany umieszcza palce stopy tuż za pomarańczową linią, a następnie wykonuje skok wzdłuż linii czarnej i w miarę możliwości pozostaje w pozycji lądowania (min. 3 sek). Badany ma dwie próby na każdą z kończyn. Wynik końcowy to średnia z dwóch pomiarów dla danej kończyny. [patrz ryc. A]
• Timed 5s one-leg hop test, czyli pomiar odległości sumy skoków jednonóż w przód podczas 5 sekund. Badany wykonuje próbę wzdłuż linii czarnej, najpierw na kończynie zdrowej, rozpoczynając tuż przed linią pomarańczową. Wynik to średnia z dwóch prób wykonanych na tej samej kończynie. [patrz ryc. D]
• Triple one-leg hop test, czyli pomiar odległości sumy jak najdalszych trzech skoków jednonóż w przód. Zasady przeprowadzania testu obowiązują takie same jak w przypadku pozostałych hop testów. [patrz ryc. B]
• Cross-over one-leg hop test, czyli pomiar odległości sumy trzech skoków jednonóż w przód, przez linię środkową. Test rozpoczyna się od kończyny zdrowej za linią pomarańczową, która musi być jednocześnie umieszczona bliżej czarnej linii środkowej. Badany jest proszony o wykonanie trzech przeskoków jednonóż, za każdym razem przekraczając linię środkową. Lądowanie po ostatnim skoku musi być zaznaczone przez ok. 3 sek. Badany powtarza test dwukrotnie na każdą z kończyn, a wynik końcowy to średnia z tych pomiarów. [patrz ryc. C]
Powyższy test odzwierciedla najbardziej zaawansowane możliwości ruchowe pacjenta. Ocenie podlega ruch w dominującej płaszczyźnie strzałkowej, ale także kontrola stawu kolanowego, na który działają siły rotacyjne w płaszczyźnie czołowej. Połączenie z pozostałymi wymienionymi testami, stanowi narzędzie wykazujące ewentualną niestabilność stawu kolanowego, ponadto bada rozciągliwość mięśni ich siłę i moc, propriocepcję, kontrolę nerwowo-mięśniową, równowagę dynamiczną i zwinność.
3. Ocena stabilności posturalnej:
Jednym ze sposobów oceny stabilności posturalnej oraz równowagi statycznej i dynamicznej jest platforma Biodex Balance System, która umożliwia zmierzenie i zapis wychyleń ciała w podczas badania w pozycji stojącej obunóż lub jednonóż oraz obustronne porównanie wyników, zebranych w tych samych warunkach. W przypadku sportowców wykorzystuje się wyniki zebrane w trakcie badania jednonóż.
• Uczestnik badania ustawia bosą stopę centralnie na jednej kończynie pośrodku stabilnej, nieruchomej platformy.
• Osoba badana stoi z kończyną testowaną w lekkim zgięciu (mniej niż 10 μ), kończyna przeciwna jest uniesiona i zgięta, a obie ręce skrzyżowane są na klatce piersiowej.
• Badany musi zostać poinstruowany, aby utrzymywał stabilną pozycję na platformie przez 20 sekund i powtórzył tę 20-sekundową próbę 3 razy na każdej kończynie.
• Po zakończeniu pomiaru na platformie statycznej, procedura powtarzana jest w warunkach dynamicznych na platformie niestabilnej.
• Podczas każdej próby System Równowagi rejestruje ruch platformy i stopień odchylenia od pozycji poziomej. Następnie generuje dane reprezentujące ogólną stabilność, a także odchylenia w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej.
• Im większe wskaźniki niestabilności, tym gorsza ogólna stabilność posturalna zawodnika.
Zdjęcia: biodex.com